Fertilizer Costs : महाराष्ट्रातील शेतकरी बांधवांसाठी सध्याचा काळ मोठा आर्थिक पेच निर्माण करणारा ठरत आहे. एकीकडे नैसर्गिक संकटे, शेतमालाला नसलेला बाजारभाव आणि आता ऐन रब्बी हंगामाच्या तोंडावर रासायनिक खतांच्या किमतीत झालेली मोठी वाढ, यामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक गणित पूर्णपणे कोलमडले आहे.
१. शेतकऱ्यांसाठी ‘दुष्काळात तेरावा महिना’: खतांच्या किमतीत मोठी वाढ | Fertilizer Costs
खरीप हंगामातील अतिवृष्टी, कीड-रोग आणि कवडीमोल दरांमुळे झालेले नुकसान भरून काढण्याची आशा शेतकऱ्यांनी रब्बी हंगामावर ठेवली होती. गहू, हरभरा, ज्वारी यांसारख्या प्रमुख पिकांच्या पेरणीची तयारी सुरू असतानाच, खतांच्या वाढलेल्या किमतींनी त्यांच्या चिंतेत भर घातली आहे.
शेतीचा उत्पादन खर्च प्रचंड वाढल्यामुळे, “खतांमध्ये गुंतवणूक कशी करावी आणि उत्पादन खर्च कसा भरून काढावा?” हा गंभीर प्रश्न शेतकऱ्यांसमोर उभा राहिला आहे.
२. मिश्र खते आणि DAP च्या दरात उसळी
बाजारात डाय-अमोनियम फॉस्फेट (DAP) आणि विविध मिश्र खते (Complex Fertilizers) यांचे दर मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहेत. कंपन्या आणि बाजारपेठेतील मागणी-पुरवठा यानुसार दरांमध्ये चढ-उतार दिसून येत आहे, परंतु वाढ स्पष्टपणे जाणवत आहे.
| खताचा प्रकार | जुना दर (प्रति पोते) | सध्याचा अंदाजित दर (प्रति पोते) | वाढीचा परिणाम |
| डीएपी (DAP) | ₹ १,३५०/- | ₹ १,४५०/- ते ₹ १,६००/- | एका पोत्यामागे ₹२५० पर्यंत वाढ |
| पोटॅश (MOP) | ₹ १,०००/- | ₹ १,२००/- ते ₹ १,३००/- | पोटॅशच्या दरात थेट २०-३०% वाढ |
| मिश्र खते (उदा. 10:26:26) | ₹ १,४००/- | ₹ १,६५०/- ते ₹ १,७५०/- | मिश्र खतांच्या वापरामुळे खर्च वाढला |
(टीप: हे दर बाजारातील प्रत्यक्ष स्थितीनुसार किंचित बदलू शकतात.)
शेतकरी सांगत आहेत की, कापूस, सोयाबीन आणि भाजीपाला या पिकांना अपेक्षित बाजारभाव मिळत नाही, त्यामुळे वाढलेल्या खतांच्या खर्चाचा भार उचलणे अशक्य झाले आहे.
३. युरिया विक्रीतील गैरप्रकार: ‘लिंकिंग’चा फास
केंद्रीय अनुदानामुळे युरिया खताची कमाल विक्री किंमत (MRP) ₹ २६६/- प्रति पोते निश्चित केलेली आहे. या दरापेक्षा जास्त किंमत आकारणे पूर्णपणे नियमबाह्य आहे. मात्र, प्रत्यक्षात बाजारात अनेक ठिकाणी युरिया विक्रीमध्ये गंभीर गैरप्रकार दिसून येत आहेत:
अ) वाहतूक खर्च आणि जादा दर (Overpricing)
युरिया वाहतुकीसाठी विक्रेत्यांना मिळणारा खर्च अपुरा असल्याने, काही कृषी विक्रेते प्रति पोते ₹ १० ते ₹ २० जादा दर आकारत आहेत. गरज आणि तुटवडा यामुळे शेतकरी नाइलाजाने हे जादा पैसे देऊन युरिया खरेदी करत आहेत.
ब) ‘खत लिंकिंग’ (Fertilizer Linking) ची सक्ती
बाजारात ज्या खतांची मागणी जास्त आहे, त्यांची उपलब्धता कृषी विक्रेत्यांकडून हेतुपुरस्सर कमी केली जात आहे. युरिया किंवा डीएपीसारखे खत हवे असल्यास, शेतकऱ्यांवर त्यासोबत जल-द्रावणीय खते (Water Soluble), सूक्ष्म पोषके (Micronutrients) किंवा इतर ‘लिंकिंग प्रॉडक्ट्स’ खरेदी करण्याची सक्ती केली जाते.
या सक्तीमुळे शेतकऱ्यांना अनावश्यक आणि नको असलेल्या वस्तूंची खरेदी करावी लागते. यामुळे त्यांचा एकूण शेती खर्च अनावश्यकपणे वाढतो. अनेक शेतकऱ्यांनी तक्रार केली आहे की, ज्या ‘लिंकिंग प्रॉडक्ट्स’चा उठाव होत नाही, तो माल त्यांच्या माथी मारला जात आहे.
४. पुढील काळात काय होणार?
खतांच्या दराचा हा भडका रब्बी हंगामावर थेट परिणाम करण्याची भीती आहे:
- उत्पादकतेवर परिणाम: वेळेवर आणि योग्य प्रमाणात खत न मिळाल्यास, रब्बी पिकांच्या उत्पादकतेवर (Productivity) आणि एकूण उत्पन्नावर (Yield) मोठा नकारात्मक परिणाम होईल.
- शेती करणे कठीण: वाढलेल्या खर्चामुळे अनेक अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना रब्बी हंगामात पेरणी करणे आर्थिकदृष्ट्या परवडणार नाही.
शेतकऱ्यांनी काय करावे?
- पक्के बिल घ्या: जादा दराने खत खरेदी केल्यास, कृषी दुकानदाराकडून त्याचे पक्के बिल (Pucca Bill/Invoice) घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.
- तक्रार करा: खत लिंकिंग किंवा जादा दर आकारणाऱ्या विक्रेत्यांची तक्रार तातडीने कृषी विभाग किंवा तालुका कृषी अधिकाऱ्यांकडे करा.
निष्कर्ष: या कठीण परिस्थितीत, शासनाने तातडीने खतांचे दर नियंत्रणात आणावेत आणि युरियासह इतर खतांचा पुरवठा सुरळीत करावा, अशी तीव्र मागणी शेतकरी संघटनांनी केली आहे. शेतकऱ्यांच्या पाठीशी उभे राहून, शासनाने हस्तक्षेप करणे गरजेचे आहे.
टॅग्स: Fertilizer Costs, Rabi Season, DAP Price Hike, Shetkari Aarthik Sankat, Urea Linking, Khatecha Bhav, रब्बी हंगाम, खत दरवाढ, शेतकरी समस्या, कृषी विभाग.